1. ขนฺธปทวณฺณนา

[6] อิทานิ ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน นิกฺขิตฺตมาติกํ ‘สงฺคโห อสงฺคโห’ติอาทีหิ นยมาติกาปเทหิ สทฺธิํ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ รูปกฺขนฺโธ กติหิ ขนฺเธหีติอาทินา นเยน นิทฺเทสวาโร อารทฺโธฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘สงฺคโห อสงฺคโหติอาทิกาย นยมาติกาย ‘‘ตีหิ สงฺคโห, ตีหิ อสงฺคโห’’ติ นยมุขมาติกา ฐปิตา, ตสฺมา รูปกฺขนฺธาทีนํ สงฺคหํ ทสฺเสตุํ กติหิ ขนฺเธหิ กติหายตเนหิ กติหิ ธาตูหีติ ตีณิ ขนฺธายตนธาตุปทาเนว อุทฺธฏานิฯ ‘จตฺตาริ สจฺจานี’ติอาทีสุ เอกมฺปิ น ปรามฏฺฐํฯ ยสฺมา จ ‘‘สภาโค วิสภาโค’’ติ เอวํ ลกฺขณมาติกา ฐปิตา, ตสฺมา อิมสฺส ปญฺหสฺส วิสฺสชฺชเน รูปกฺขนฺโธ เอเกน ขนฺเธนาติอาทิ วุตฺตํฯ สภาคา หิ ตสฺส เอเต ขนฺธาทโยติฯ ตตฺถ เอเกน ขนฺเธนาติ รูปกฺขนฺเธเนวฯ ยญฺหิ กิญฺจิ รูปํ รูปกฺขนฺธสภาคตฺตา รูปกฺขนฺโธตฺเวว สงฺคหํ คจฺฉตีติ รูปกฺขนฺเธเนว คณิตํ, ตํ รูปกฺขนฺเธเนว ปริจฺฉินฺนํฯ เอกาทสหายตเนหีติ มนายตนวชฺเชหิฯ สพฺโพปิ หิ รูปกฺขนฺโธ ทสายตนานิ ธมฺมายตเนกเทโส จ โหติ, ตสฺมา เอกาทสหายตเนหิ คณิโต , ปริจฺฉินฺโนฯ เอกาทสหิ ธาตูหีติ สตฺตวิญฺญาณธาตุวชฺชาหิ เอกาทสหิ เอตาสุ หิ อปริยาปนฺนํ รูปํ นาม นตฺถิฯ

อสงฺคหนยนิทฺเทเส กติหิ อสงฺคหิโตติ สงฺเขเปเนว ปุจฺฉา กตาฯ วิสฺสชฺชเน ปนสฺส ยสฺมา รูปกฺขนฺธสฺส วิสภาคา จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา, เอกํ มนายตนํ, สตฺต วิญฺญาณธาตุโย; ตสฺมา จตูหิ ขนฺเธหีติอาทิ วุตฺตํฯ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพฯ อิมสฺมิํ ปน ขนฺธนิทฺเทเส – ‘‘รูปกฺขนฺโธ กติหิ ขนฺเธหี’’ติอาทิมฺหิ ตาว เอกมูลเก สงฺคหนเย สรูเปเนว ทสฺสิตา ปญฺจ ปุจฺฉา, ปญฺจ วิสฺสชฺชนานิฯ อสงฺคหนเย สงฺเขเปน ทสฺสิตา ปญฺจ ปุจฺฉา, ปญฺจ วิสฺสชฺชนานิฯ อิมินา อุปาเยน ทุกมูลกาทีสุปิ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ เวทิตพฺพานิฯ รูปกฺขนฺธมูลกาเยว เจตฺถ ทุกติกจตุกฺกา ทสฺสิตาฯ

ปญฺจเก ปน ‘‘รูปกฺขนฺโธ จ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ จา’’ติ เอวํ เภทโต จ, ‘‘ปญฺจกฺขนฺธา กติหิ ขนฺเธหี’’ติ เอวํ อเภทโต จาติ ทฺวิธา ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานิ กตานิฯ เอวํ ปาฬินโย เวทิตพฺโพติฯ

2. อายตนปทาทิวณฺณนา

[22] อายตนปทนิทฺเทสาทีสุ อายตนปทนิทฺเทเส ตาว จกฺขายตนํ เอเกน ขนฺเธนาติ เอเกน รูปกฺขนฺเธเนว, เอเกน จกฺขายตเนเนว เอกาย จกฺขุธาตุยาว สงฺคหิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ โสตายตนาทีสุปิ อิมินาว นเยน สงฺคหาสงฺคโห เวทิตพฺโพฯ อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวาติ เอตฺถ ปน ยสฺมา อสงฺขตํ ธมฺมายตนํ นาม นิพฺพานํ, ตญฺจ ขนฺธสงฺคหํ น คจฺฉติ; ตสฺมา ‘ขนฺธโต ฐเปตฺวา’ติ วุตฺตํฯ จตูหิ ขนฺเธหีติ รูปเวทนาสญฺญาสงฺขารกฺขนฺเธหิฯ นิพฺพานวชฺชญฺหิ ธมฺมายตนํ เอเตหิ สงฺคหิตํฯ วิญฺญาณกฺขนฺเธน ปน ฐเปตฺวา ธมฺมายตนธมฺมธาตุโย เสสายตนธาตูหิ จ ตํ น สงฺคยฺหติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘เอเกน ขนฺเธน, เอกาทสหายตเนหิ, สตฺตรสหิ ธาตูหิ อสงฺคหิต’’นฺติฯ ยถา จ เต เหฏฺฐา รูปกฺขนฺธมูลกา, เอวมิธาปิ จกฺขายตนมูลกาว นยา เวทิตพฺพาฯ ทุกมตฺตเมว ปน ปาฬิยํ ทสฺเสตฺวา ‘‘ทฺวาทสายตนานี’’ติ อเภทโตว ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ กตํฯ ธาตุนิทฺเทเสปิ เอเสว นโยฯ

[40] สจฺจนิทฺเทเส – สพฺเพปิ ทุกติกจตุกฺกา ปาฬิยํ ทสฺสิตาฯ ยสฺมา จ ทุกติเกสุ สมุทยสจฺจสทิสเมว มคฺคสจฺเจปิ วิสฺสชฺชนํ, ตสฺมา ตํ สมุทยานนฺตรํ วุตฺตํฯ

[50] อินฺทฺริยนิทฺเทเส – ชีวิตินฺทฺริยํ ทฺวีหิ ขนฺเธหีติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ รูปกฺขนฺเธน, อรูปชีวิตินฺทฺริยํ สงฺขารกฺขนฺเธน สงฺคหิตํฯ เสสํ วุตฺตนยานุสาเรเนว เวทิตพฺพํฯ ปาฬิววตฺถานํ ปเนตฺถ อายตนธาตุนิทฺเทสสทิสเมวฯ